قسمت چهارم پادکست باهوش: آینده دستیارهای صوتی در ایران

مهمان قسمت چهارم پادکست باهوش: دکتر اخایی

با هوش برنامه ای با موضوع کاربرد هوش مصنوعی در کسب و کارها است که به کمک شرکت عامر اندیش و با اجرای رسول محمدی تولید شده است. هدف این برنامه افزایش آگاهی در زمینه کاربردهای هوش مصنوعی در کسب و کارها و راه حل های موجود در این حوزه است. در طی قسمت های مختلف مصاحبه هایی با متخصصین و مدیران محصولات مبتنی بر هوش مصنوعی صورت گرفته تا به شکلی کاربردی به چالش ها و راهکارهای موجود در این حوزه پرداخته شود.

در این قسمت از با هوش، قرار است راجع به آینده دستیار های صوتی در ایران و به طور کلی آینده ی هوش مصنوعی در کشورمان بپردازیم و ببینیم که با استفاده از آن قرار است چه اتفاقاتی در حوزه کسب و کار کشور بیوفتد. مهمان برنامه ما جناب دکتر اخایی است که علاوه بر فعالیت آکادمیک، فعالیت های عملی در زمینه هوش مصنوعی دارند و یکی از افراد بنام و معروف در حوزه هوش مصنوعی در کشور هستند و ایشان قرار است به سوال های ما در زمینه آینده دستیار های صوتی در کشور پاسخ بدهند.

• درود بر دوستان با هوش، من رسول محمدی، با قسمتی دیگر از پادکست باهوش در خدمت شما عزیزان هستم. قصد ما در این برنامه، افزایش آگاهی در زمینه کاربردهای هوش مصنوعی در کسب و کارها و راه حل های موجود در این حوزه است. مهمان با هوش این قسمت ما در سال 82 در مقطع کارشناسی رشته مهندسی برق با گرایش مخابرات از دانشگاه صنعتی امیر کبیر فارغ التحصیل شده، سپس در ادامه مسیر حرفه ای خود وارد دانشگاه صنعتی شریف شده و بعد از کسب مدرک ارشد و دکترا در رشته مخابرات سیستم از این دانشگاه و همچنین گذراندن موفقیت آمیز دوره پست دکترای امنیت و سیگنال در دانشگاه سیدنی استرالیا به کشور بازگشته و در حال حاضر به عنوان یکی از متخصصین بنام حوزه پردازش سیگنال و هوش مصنوعی در حال تدریس در دانشگاه تهران است. آقای دکتر محمد علی اخایی. سلام و عرض ادب خدمت شما. خیلی خیلی خوش آمدید.
• بنده هم سلام عرض میکنم خدمت شما و همه ی شنوندگان باهوش. امیدوارم این گفت و گو برای شما و شنوندگان شما جذاب باشد.
• درود بر شما، آقای دکتر اخایی ما در این قسمت از پادکست قرار است به موضوع دستیارهای صوتی در ایران و پیش بینی های احتمالی از آینده بازار این دستیارها بپردازیم. اگه اشتباه نکنم اولین بار سال 2011 بود که دستیار سیری اپل رونمایی شد. فکر میکنم پیش بینی اینکه این فناوری قرار است تحولی اساسی در حوزه فناوری ایجاد کند، آن روز ها کمی عجیب بود. اما الان گوگل و آمازون هم خیلی جدی دارند در این حوزه کار میکنند. میشود کمی از روند رشد دستیارهای صوتی برای ما بگویید؟
• ببینید، هوش مصنوعی در آینده ای نزدیک جای یک سری کار های دم دستی و ساده را خواهد گرفت. یکی از همین کار های ساده و دم دستی، کار های منشی و دستیارها خواهد بود که هوش مصنوعی به خوبی میتواند بخشی از آن را مدیریت کند و انجام دهد. یکی از کار های اصلی که منشی انجام می دهد، تلفن جواب دادن و پاسخ دادن به مشتریان است. دستیار های صوتی نیز به همین منظور پیشرفت کردند. الان می بینیم که دستیار های صوتی به صورت یکسری دستگاه هایی هستند که در خانه سوال های مردم را جواب می دهند و حتی به یک اسباب بازی برای کودکان تبدیل شده اند. من مطمئن هستم که در آینده ای نزدیک شاهد آن خواهیم بود که بسیاری از شرکت های کوچک به جای آن که منشی تمام وقت استخدام کنند، از اینگونه سرویس ها استفاده می کنند. همانند آفیس های مجازی و… از منشی مجازی نیز استفاده می کنند. برای همین فکر می کنم در آینده حتما خیلی بیشتر از دستیار های صوتی خواهیم شنید وبا توجه به پیشرفت هایی نیز که سال های اخیر در این حوزه، به کمک فناوری های پیشرفته تر هوش مصنوعی همانند یادگیری عمیق و…، پیش آمده فکر می کنم باعث شود تا این موضوع زود تر از آنچه فکر می کنیم همه گیر شود.

• با توجه به اینکه در حال حاضر حدود 20 درصد از مردم آمریکا از یه دستیار صوتی یا همان smart speaker ها استفاده می کنند و طبق پیش بینی ها قرار است در 2020 یعنی همین سال جاری این عدد به 30 درصد برسد، وضعیت کشورمان را چطور میبینید؟ فکر می‌کنید ما هم داریم آن سمت می رویم؟
• ما معمولا در این جور موضوعات چند سال عقب تر هستیم و دیرتر به چیز هایی که در کشور های پیشرفته استفاده می کنند دسترسی پیدا می کنیم. من فکر می کنم ما هم به آن برسیم اما اینکه چند سال دیگر باشد را نمی توانم تخمین بزنم. اما در حوزه تجاری این بحث فکر میکنم خیلی زودتر از آنچه که فکر میکنم یعنی حتی در دو یا سه سال آینده به آن برسیم و یک سری مجموعه ها از این سرویس ها کمک بگیرند. ولی در زمینه خانگی و از دستگاه هایی همانند الکسا و… آن را نمی دانم که چند سال دیگر قرار است به خانه ها برسد. اما به طور کل حس میکنم که در بحث های تجاری خیلی زودتر شاهد آن باشیم.
• به نظر شما اینکه ما یه دستیاری داشته باشیم که بخواهیم یک سری اطلاعات عمومی به ما بدهد واقعاً کاربردی است؟ یعنی این موضوع انقدر برای کاربر دغدغه بوده که شرکت های بزرگ دنیا به سمت تولید آن رفته اند؟
• نسل آینده اپلیکیشن ها و سرویس ها آن است که در لحظه ای که مشتری اقدام به پرسش کرد جوابش را بگیرد و اگر این چنین نباشد کاربر به دنبال اپلیکیشن ها و مجموعه های تجاری دیگری می رود که بتواند به این نیاز ها پاسخ دهد. یعنی ما باید در لحطات میکرو ثانیه سرویس دهی کنیم. خوب واضح است که شما نمی توانید در همه جا با تعدادی محدود اپراتور انسانی آن را انجام دهید اما می توان به خوبی با کمک هوش مصنوعی چنین کاری را مقیاس بندی کرد و انجام داد. اگر بر فرض اپلیکیشنی باشد که یک میلیون کاربر داشته باشد، می توان به کمک هوش مصنوعی به آن ها به خوبی پاسخ داد. برای همین بسیاری از مجموعه های بزرگ خارجی که نیاز دارند تا به افراد زیادی در دنیا پاسخگو باشند، به این سمت رفته اند که به راحتی به کمک هوش مصنوعی چنین چیزی را مقیاس بندی کنند و در زبان های مختلف آن را توسعه دهند و این کار تنها از عهده ی ماشین بر می آید و بیشتر اوقات از نظر هزینه و اجرای درست ممکن نیست با نیروی انسانی بتوانیم به چنین چیز هایی پاسخگو باشیم. به همین دلیل بله من فکر می کنم نیاز بود که به این سمت برویم و نیاز آن روز به روز هم بیشتر حس می شود.
• خب فکر می کنید ادغام این تکنولوژی با کسب و کارها چه کمکی میتواند برای کاربران داشته باشد؟ یعنی اگه بخواهیم از این دستیارهای صوتی در هر کسب و کاری برای ارتباط با مشتریان استفاده کنیم، چقدر می توان امیدوار بود که تحولی اساسی در نوع ارتباط ما با مشتری ایجاد شود؟
• بستگی دارد که چقدر مردم ما به آن بحث میکرو ثانیه که گفتم نیاز داشته باشند و بخواهند پاسخ هایشان را در جا بگیرند. اما در کل به آن خواهد رسید. اما این که چقدر کمک کننده باشد جای سوال دارد. اما برای مثال اگر من بخواهم شرکت جدیدی را راه اندازی کنم مهیا کردن فضای آن ممکن است خیلی سخت باشد، در این جا دستیار مجازی و دفتر (آفیس) های مجازی می توانند بسیار کمک کننده باشند. در خیلی جا ها می توانیم به جای نیروی انسانی ماشین قرار دهیم اما نکته ای که وجود دارد آن است که ما در پروژه هایی که برای چند مجموعه بزرگ انجام دادیم به این نتیجه رسیدیم که هوش مصنوعی باعث می شود افرادی بیکار شوند و یکسری افراد نیز عملکردشان تا ۴۰ درصد افزایش پیدا کند. باید به همچین چیزی به عنوان یک چالش نیز نگاه کرد. برای مثال کشور آمریکا برای برخورد با چنین موضوعی، بر روی هوش مصنوعی مالیات گذاشته است. برای اینکه زمانی که یک شرکت خصوصی از هوش مصنوعی استفاده می کند باعث می شود که در زمینه ای که به ۲۰ نیروی انسانی نیاز داشت، به کمک هوش مصنوعی به ۱۵ نیرو نیاز داشته باشد و عملا ۵ نفر بیکار می شوند که دولت باید به آن ها خدمات رسانی کند. به نظر من در کنار این که چنین موضوعاتی بسیار خوب است و باید وجود داشته باشد، فکر می کنم یک نگاه بالا دستی نیز در حاکمیت باید وجود داشته باشد. تکنولوژی قطعا مسیر خود را خواهد رفت و ما نمی توانیم جلوی آن را بگیریم و تاخیر در استفاده از آن نیز ما را عقب می اندازد. بخش پیشرفته جهان به سمت هوش مصنوعی رفته و ما نیز به این سمت می رویم اما باید در کنار مزایا به اثر های جانبی آن نیز توجه کرد و از الان برای آن ها برنامه ریخت. شاید من این موضوع را به صورت یک نگرانی بیان کردم اما همین امر می تواند به شرکت های کوچکتر کمک کند تا خیلی زود تر رشد کنند و به مشتریانشان سرویس دهی کنند. البته شاید باعث بیکاری یکسری افراد که در قشرضعیف تر جامعه قرار دارند بشود که باید برای چنین چیزی برنامه داشته باشیم و حواسمان باشد. مدیریت آن نیز وظیفه شرکت های خصوصی نیست و چنین شرکت هایی باید تا می توانند هزینه های خود را کاهش دهند و به فکر سود آوری بیشتر باشند و مدیریت مسئله ای که گفته شد به نگاه حاکمیتی جامعه بر می گردد.

• آیا به آن سمت می رویم که نیروی انسانی کاملا از کار بیکار شود؟
• نگفتم که کاملا نیروی انسانی بیکار می شود، اما برای مثال شما اگر در روز دو ساعت به منشی نیاز داشته باشید، یعنی در ماه به یک هفته منشی نیاز دارید، چرا به او پول کل ماه را بدهید. صحبت من بیشتر در مورد شرکت های خصوصی است و نه دولتی. شرکت های بزرگ خارجی هم که در موردآن ها صحبت می کنیم همه خصوصی هستند و این چنین شرکت ها اگر بتوانند با یک روشی یک سِنت هم هزینه ها را کاهش دهند این کار را می کنند. اگر بخواهیم با این دید نگاه کنیم، به چیزی می رسیم که چین و آمریکا چند سالی می شود که به آن رسیده اند. این که چگونه مهارت افراد را از سال های دبستان بیشتر کنند و طوری آموزش می دهند که افراد در بزرگ سالی به خوبی بتوانند از این ابزار استفاده کنند. برخی از شرکت ها تصمیم گرفته اند تا تعطیلات را بیشتر کنند چون با کمک چنین فناوری هایی ساعات کار در هفته کمتر می شود و شرکت ها یک روز در هفته را بیشتر تعطیل می کنند. صحبت من این است که چنین نیاز هایی باید دیده شود.

• آقای دکتر، نگاه کسب و کارها به هوش مصنوعی در ایران را چطور ارزیابی می کنید؟
• خیلی بهتر شده است. شاید سه یا چهار سال پیش نگاه آن ها به هوش مصنوعی همانند فیلم های علمی و تخیلی بود اما الان نگاه جدی تر شده و مجموعه های خصوصی داریم که به آن رسیده اند و به خوبی در این حوزه پیشرفت کرده اند. به نظر من سال اینده نسبت به امسال از این جهت بهتر باشد.
• آیا پیشرفت هوش مصنوعی در کشورمان به اندازه ای بوده که شرکت ها را مجاب کند تا خود را به این تکنولوژی مجهز کنند؟
• هنوز نه. شرکت ها در این مورد شنیده اند و باور بیشتری به این فناوری پیدا کرده اند اما فکر می کنم سیستم هایی که دقیق کار کنند ساخته شده اما تجاری نشده اند. مورد دیگر آن که استفاده از هوش مصنوعی بیشتر در پشت صحنه کسب و کار ها بوده است و نه در سمت مشتری. مثلا در بخش تحلیل داده شرکت های بزرگی داریم که از آن استفاده می کنند اما هنوز در حوزه های رو به رو با مشتری تجاری نشده اند.
• فکر می کنید دلیل آن چیست؟ نمونه موفق داخلی ندیده اند یا به خاطر اینکه هوش مصنوعی هنوز بسیار حوزه جدیدی است؟
• به خاطر این که کل قضیه بسیار جدید و نو است و این که ما همیشه چند سالی عقب تر هستیم. البته من به زودی رسیدن به این موضوع را می بینم و به نظر من بسیار روشن هم خواهد بود. اگر به خیلی از شرکت های داخلی نگاه کنیم می فهمیم که نمونه های مشابه آن ها در خارج بوده و اگر یک نمونه خارجی درست اجرا شود، در زمان خود در ایران هم خوب جا خواهد افتاد و درست استفاده خواهد شد.
• شما در حوزه هوش مصنوعی به صورت آکادمیک فعالیت جدی دارید. در دانشگاه ها چقدر داریم مطابق با علم روز دنیا حرکت می کنیم؟
• خوشبختانه چون حوزه هوش مصنوعی نرم افزاری است و تکنولوزی آن منوط به نرم افزار و برنامه نویسی و یک سری GPU و سرور می باشد، در این حوزه فاصله چندانی نداریم. در حوزه های سخت افزاری چرا فاصله زیادی وجود دارد اما در حوزه نرم افزار نزدیک تر هستیم ولی هوش مصنوعی به هر حال با چالش هایی رو به رو است. این چالش ها عبارتند از: اول دیتای مناسب و برچسب گزاری شده برای سیستم supervised دیگر بخش های سخت افزاری که من کمتر نگران هستم. درست است که برای مثال سخت افزار هایی که گوگل در اختیار دارد را نداریم اما با همین GPU هایی که داخل کشور هستند می توان کار را راه انداخت. شاید در حال حاضر نتوان سرویس های آنلاین در مقیاس های بزرگ داد و بازار ما هم چنین نیازی را در حال حاضر ندارد. برای همین نگرانی در حوزه نرم افزار کمتر است. اما در حوزه هایی مانند پایگاه داده باید بیشتر کار کرد و در این بخش زمان بیشتری لازم داریم چون کاری نیست که سریع آماده شود. من بسیار خوشبین هستم چون دانشگاه های ما دارند به خوبی کار می کنند و چون این حوزه هم در داخل و هم در خارج موضوع بسیار داغی است دانشجو ها بسیار مایل هستند تا در این حوزه تحصیل کنند با توجه به این مسئله لازم باشد تا در دانشگاه ما (دانشگاه تهران) مقررات گذاری کنیم زیرا که از 120 نفر 70-80 نفر می خواهند که در حوزه هوش مصنوعی کار کنند و این امر ممکن است باعث شود تا در حوزه های دیگر با کمبود نیرو موجه شویم. اما به طور کلی استقبال از هوش مصنوعی بین اساتید و دانشجو ها و یک سری شرکت های بزرگ بسیار خوب است و من در این زمینه بسیار خوشبین هستم.
• آیا فکر میکنید فضای موجود ارتباطی بین دانشجویان و فارغ التحصیلان هوش مصنوعی و شرکت هایی که در زمینه هوش مصنوعی فعالیت می کنند، فضای مناسبی است؟
• نمیدانم. بیشتر تجربه های موفقی که من شاهد آن بودم استاد دانشگاهی بوده که در صنعت ورود پیدا کرده و از این طریق پل زده است. متاسفانه به طور کلی تعامل بین دانشگاه و صنعت در کشور ما خوب نیست و حتی تا حدودی این دو کار همدیگر را قبول ندارند. البته در حوزه هوش مصنوعی این پل بسیار نزدیک تر است زیرا که هم شرکت ها و هم دانشگاه ها کار hightech (فناوری پیشرفته) انجام می دهند و این باعث می شود که پیوند سریع تر اتفاق بیوفتد. اما من همچنان تجربه های موفق ندیدم تا الان.
• یعنی می شود امیدوار بود که با حضور فارغ التحصیلان هوش مصنوعی در شرکت هایی که در این زمینه فعالیت می کنند، کسب و کارهای ایرانی نیز روزی بتوانند از دستیارهای صوتی فارسی با کیفیتی قابل دفاع در برابر محصولات مشابه خارجی بهره مند شوند؟
• صد در صد. من مطمئن هستم. قبلا هم گفتم که چنین کارهایی فاصله بین دانشگاه و صنعت زیادی ندارند و کارهایی که در دانشگاه ها انجام می شوند می توانند با تجاری سازی بهتر در صنعت به کار بروند و من نیز فکر می کنم که این کار کاملا شدنی است و دانش آن نیز در کشور وجود دارد. برای این حوزه ما به سخت افزار و پایگاه داده نیاز داریم که در کشور موجود است و نیازی نداریم که از خارج کشور وارد کنیم. البته در حوزه هوش مصنوعی کارکرد open source زیاد است و هر کسی که بتواند و از این علم استفاده کند می تواند کار دانشگاهی خود را در صنعت نیز جلو ببرد و پیشرفت کند.
• مرسی آقای دکتر اخایی عزیز که مهمان باهوش این قسمت ما بودید. موضوعی بود که دوست داشتید راجع به آن صحبت کنید و من از شما نپرسیدم؟
• نه ممنون. من فقط امیدوارم که در این حوزه فرهنگ سازی بیشتری بشود. من این فرهنگ سازی را در برگزاری همایش ها و ورکشاپ ها برای بخش های دولتی که اقتصاد اکثریت هستند دیده بودم تا یک سری فعالیت های پیش فعالانه برای فرهنگ سازی در این حوزه انجام شود تا ما در آینده برای اینکه از قبل برنامه ریزی نکرده بودم پشیمان نشویم. اما کار شما در این پادکست این است که برای بخش بدنه جامعه، کسب و کار ها، دانشجو ها و… دارید فرهنگ سازی می کنید و من از سمت دیگر این فرهنگ سازی را می دیدم و خوش حالم که چنین برنامه ای نیز به وجود آمده و جای آن نیز خالی بود. هم باید مردم با این حوزه آشنا شوند و هم دولت برنامه ریزی صحیحی را برای این زمینه داشته باشد که این اتفاق درست انجام شود و باعث نشود تا یکسری معایب، مزایای این حوزه را تحت تاثیر قرار دهد. من از شما و همه کسانی که این پادکست را شنیدند تشکر می کنم و امیدوارم به زودی تاثیرات خوب هوش مصنوعی را در زندگیشان حس کنند.
•  درود بر شما و همه دوستانی که با هوش شنیدند.